Մանրուքներ և հավակնոտ ծրագրեր

Ասում են` սատանան թաքնված է մանրուքներում, և երբ այսօր լավատեսորեն համակված որևէ մեկը փորձի պատկերացնել, թե հատկապես որ քայլերից է կախված մեր երկրում նախաձեռնվող հավակնոտ ծրագրերի իրականացման հաջողությունը, ավելորդ չէր լինի ուշադրություն դարձնել հենց մանրուքներին:
Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ Բագրատաշենի մաքսակետը հատող բոլոր ավտոմեքենաներից գանձում են վեց և կես հազար դրամ` Հայաստանից մեկնելիս և այն անվանում ավտոմեքենայի արտահանման համար սահմանված վարձ: Մաքսավորները բացատրում են մեկնողներին, թե դա նաև տվյալ մեքենայի հանդեպ Հայաստանից դուրս հսկողություն սահմանելու համար է: Հետաքրքրիր է, որ այս նորամուծությունը, որը, բնականաբար, երկրի պետական գանձարանի եկամուտների մասի ավելացման նպատակ ունի, դժգոհություն է առաջացնում միաժամանակ թե´ մեկնողների, թե´ հենց իրենց` մաքսավորների մոտ, որոնցից շատերն այս օրերին ուղղակի տագնապի մեջ են:
ա) Հայտնի չէ, թե ինչպես է իրականացվում (եթե իրականացվում է ընդհանրապես) «արտահանվող» ավտոմեքենայի հանդեպ հսկողությունը Հայաստանի սահմաններից դուրս:
բ) Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս կարելի է անվանել «արտահանում», ասենք, այն ավտոմեքենան, որի սեփականատերը հարևան բնակավայրից հաճախակի այցելում է սահմանից այն կողմ գտնվող իր ազգականներին կամ ընկերներին ընտանեկան կապերի բերումով կամ որպես անհատ ձեռներեց ցանկություն ունի ինչ-ինչ փոքր առևտրական գործունեություն ծավալել:
գ) Եթե մեկնելիս սահմանված գումարը «արտահանման» վարձ է կոչվում, ապա այդպես էլ չի հաջողվում հստակեցնել, թե ինչ է կոչվում նույնքան` վեց և կես հազար դրամ վարձը, որը պարտադիր գանձում են Հայաստան վերադառնալիս: Արդյո՞ք Հայաստանում ևս հսկողություն է սահմանվում յուրաքանչյուր ավտոմեքենայի համար, և ինչպե՞ս է դա իրականացվում:
դ) Ի՞նչ պետք է անի այն մարդը, որը վատնել է իր բոլոր նյութական միջոցները ճամփորդելիս կամ կորցրել է դրանք: Սահմանի ո՞ր հատվածում պետք է թողնի իր ավտոմեքենան` մինչև պահանջվող գումարը հայթայթելը. վրացակա՞ն սահմանի մոտ, թե՞ հայկական: Պարզվում է, որ եղել են նաև նման գրեթե անելանելի վիճակներ, ինչը հանգեցրել է խցանումների:
ե) Պատկերացնու՞մ եք, եթե նման վարձավճար մտցնեն նաև վրացի մաքսավորները: Դրանով որքա՞ն կդժվարանան առանց այն էլ ոչ միանշանակ գնահատվող հարաբերությունները երկու հարևան պետությունների միջև, և որքանո՞վ կտուժի հասարակ քաղաքացին:
զ) Թղթարարությունը այս օրերին տեղում անձնագրի և այլ փաստաթղթերի պատճենահանման և մաքսավորների պատուհանների մոտ կուտակված ձևակերպումների համար պահանջում է առնվազն մեկ ժամ ժամանակ: Ընդսմին, հաշվի չեն առնվում մինչ այդ ավտոմեքենաներում ընտանիքների մեծ և փոքր անդամների բնականորեն առաջացող բազմաթիվ կարիքները:
է) Ամռան ամիսներին ավանդաբար հանգստի մեկնող հայաստանաբնակները պետք է սրբագրեն մի քանի ժամ Բագրատաշենի ոչ այնքան գրավիչ սահմանակետում անցկացնելու և իրենց ամառային հանգստի երթուղիները վերանայելու ծրագիրը։
ը) Ստեղծված իրավիճակը ոչնչով չի կարելի մխիթարական համարել նաև շարքային մաքսավորների համար, որոնք այս ընթացքում պետք է սպասարկեն ոչ միայն հանգստի մեկնողներին, այլև ժամանակ վատնեն ամռան ամիսներին որոշակի աշխուժության աստիճանի հասած գործարարների, նրանց ապրանքների մեծ քանակների ձևակերպումների վրա:
Կարելի է անպատեհությունների և դժգոհության առիթների ու հիմնավորումների շարքը շարունակել, հատկապես հաշվի առնելով ուրախ և տխուր առիթներով Ջավախք և Վրաստանի այլ հայաբնակ վայրեր մեկնողների ու վերադարձողների, գիտական և այլ բնույթի հանդիպումների, գիտաժողովների մասնակիցների վիճակը, սակայն ավելի կարևոր է վերլուծել նման հանգամանքները` որոշումներ կայացնելուց առաջ: Վստահ կարելի է ասել, որ նման իրավիճակում խոսել Հայաստանի և Վրաստանի միջև առևտրատնտեսական և այլ հարաբերությունների զարգացման մասին, առավել ևս` Վրաստանի միջոցով մերձավոր և հեռավոր արտերկրի հետ ակտիվ կապերի հավակնոտ ծրագրերի իրականացման մասին, մեղմ ասած, վաղաժամ է: Հիշատակված մանրուքները լուրջ խոչընդոտի են վերածվում լայնածավալ ծրագրերի իրագործման համար:
Ի վերջո, հասկանալի է, որ կարելի է և անհրաժեշտ է նոր միջոցներ որոնել երկրի պետական գանձարանի եկամուտներն ավելացնելու համար: Սակայն դրա համար, անգամ եթե հիմնավոր լինեն «արտահանման» վարձի կամ «վերահսկողության», ինչպես նաև վերադառնալիս` այլ անհասկանալի վարձերի գանձումը (համեմատության համար ասենք, որ, օրինակ, ինքնաթիռով մեկնողներից միայն մեկ անգամ է գանձվում այնքան դժվար հաշվառելի «օդի տուրքը». մարդիկ գոնե հայրենիք վերադառնալիս նման կամ այլ տուրք չեն վճարում), ապա, ինչպես դա ընդունված է տարբեր երկրներում, ասենք, վճարովի ճանապարհներով երթևեկողների համար, գործում է չափազանց պարզ մեխանիզմ. վարորդները նախապես պատրաստած կանխիկ գումարը կամ պլաստիկ քարտերով կատարում են գրեթե ակնթարթային մուծումներ: Մյուս կողմից, պետական գանձարանի եկամուտները կարող են զգալիորեն ավելանալ, նախևառաջ` մաքսանենգության վերացման և մաքսատուրքերը բոլորի համար պարտադիր պայման դարձնելու պարագայում:
Միգուցե արժե՞ր ուսումնասիրել այսպիսի «մանրուքների» գծով արտերկրում կուտակված ուսանելի փորձը` մինչ բոլորի համար պարտադիր նման անհասկանալի որոշումներ կայացնելը:
Թաթուլ ՄԱՆԱՍԵՐՅԱՆ
Պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ